Dlaczego firmy sięgają po offsety?

W 2023 roku globalnie umorzono rekordowe 164 mln ton CO₂. Coraz więcej firm włącza offsety węglowe do swoich strategii klimatycznych jako uzupełnienie działań redukcyjnych. Dążenie do neutralności emisyjnej sprawia, że przedsiębiorstwa szukają sposobów kompensacji nieuniknionych emisji gazów cieplarnianych. Mimo pojawiających się kontrowersji co do jakości niektórych projektów, popyt na offsety rośnie - w 2023 roku globalnie wykupiono i umorzono rekordowe 164 miliony ton kredytów węglowych (wzrost o 6% względem 2022).

W poniższym artykule wyjaśniamy, czym są offsety węglowe, jak działają i jak można je wdrażać, a przede wszystkim - jakie korzyści mogą przynieść firmom, które je stosują, w kontekście najnowszych trendów rynkowych i regulacyjnych.

Czym są offsety węglowe?

Offsetowanie emisji – definicja i cel

Offset węglowy to mechanizm kompensacji emisji dwutlenku węgla polegający na zrównoważeniu własnych emisji poprzez finansowanie projektów środowiskowych redukujących ilość gazów cieplarnianych w atmosferze.

Innymi słowy, firma emitująca CO₂ inwestuje w działania, które unikają, zmniejszają lub pochłaniają równoważną ilość emisji gdzie indziej. Offsetowanie jest kluczowym narzędziem w osiąganiu celów klimatycznych, ponieważ pozwala skompensować te emisje, których nie da się wyeliminować bezpośrednio, przyczyniając się jednocześnie do ochrony i odbudowy ekosystemów, wdrażania czystych technologii oraz wspierania rozwoju lokalnych społeczności.

Typy projektów offsetowych

Projekty offsetowe, generujące takie kredyty, mogą mieć różny charakter. Ogólnie dzielą się na:

Projekty unikania emisji – np. inwestycje w odnawialne źródła energii (farmy wiatrowe, słoneczne) zamiast paliw kopalnych czy poprawa efektywności energetycznej, co zapobiega emisji dodatkowego CO₂.

Projekty usuwania dwutlenku węgla – np. zalesianie i ochrona lasów, które pochłaniają CO₂ z powietrza, bądź technologie typu CCS (wychwytywanie i składowanie CO₂) lub DAC (direct air capture), które bezpośrednio wyciągają dwutlenek węgla z atmosfery i go magazynują.

W praktyce popularne projekty offsetowe obejmują m.in. sadzenie drzew i odbudowę lasów, ochronę istniejących terenów leśnych, rozwój projektów odnawialnej energii (wiatr, słońce, hydroenergia) zamiast elektrowni węglowych, a także programy poprawy efektywności (np. dystrybucja energooszczędnych urządzeń czy pieców w krajach rozwijających się). Coraz większą rolę odgrywają też innowacje technologiczne jak wspomniane systemy CCS, które wychwytują CO₂ ze źródeł przemysłowych i składowują go pod ziemią. Każdy taki projekt po weryfikacji generuje certyfikowane jednostki emisji – ich sprzedaż firmom stanowi finansowanie projektu w zamian za możliwość zadeklarowania redukcji emisji po stronie kupującego.

Jak działają i jak wdrażać offsety w firmie?

Wdrożenie offsetów węglowych w strategii firmy wymaga zaplanowanego podejścia. Można wyróżnić kilka kluczowych kroków, które podejmują organizacje kompensujące emisje:

  1. Obliczenie śladu węglowego: Na początku firma dokonuje inwentaryzacji swoich emisji gazów cieplarnianych – we własnej działalności (tzw. zakres 1 i 2, np. paliwa, zużycie energii) oraz często w łańcuchu wartości (zakres 3, np. emisje u dostawców, z transportu produktów itp.). Określenie pełnego śladu węglowego pozwala zidentyfikować, ile ton CO₂ należy zneutralizować i w jakich obszarach emisje są najtrudniejsze do eliminacji.

  2. Redukcja emisji u źródła: Zanim firma sięgnie po offsety, powinna podjąć maksymalne możliwe działania redukujące emisje we własnych operacjach. Jest to wymóg dobrych praktyk klimatycznych - najpierw redukcja, potem kompensacja. Wiele przedsiębiorstw modernizuje procesy, zwiększa efektywność energetyczną (przy zaangażowaniu takich firm jak NEGA-Energy), przechodzi na zieloną energię czy zmienia materiały na mniej emisyjne, aby zminimalizować emisje, które trzeba będzie kompensować. Offsety mają sens głównie dla tzw. emisji rezydualnych, których nie da się uniknąć z przyczyn technologicznych lub ekonomicznych.

  3. Zakup kredytów węglowych: Gdy firma zna już swój ślad węglowy i po redukcjach pozostaje pewien poziom nieusuwalnych emisji, kolejnym krokiem jest nabycie odpowiedniej liczby kredytów węglowych. Na rynku dobrowolnym dostępne są projekty oferujące certyfikowane offsety – najczęściej za pośrednictwem pośredników, platform internetowych lub funduszy klimatycznych. Jeden kredyt odpowiada najczęściej jednej tonie CO₂ (lub ekwiwalentu) unikniętej lub pochłoniętej dzięki sfinansowanemu projektowi.

  4. Wybór i realizacja projektów: Firma może podejść do offsetowania na kilka sposobów. Najprostszym jest wykupienie kredytów z istniejących już projektów na rynku. Bardziej zaawansowane przedsiębiorstwa inwestują bezpośrednio w projekty offsetowe (czasem nawet inicjują własne projekty, np. zalesienia na posiadanych gruntach czy instalacje biogazowe, co określa się czasem jako insetting). Niezależnie od formy, kluczowe jest sprawdzenie, czy dany projekt spełnia kryteria jakości. Dobre praktyki obejmują analizę projektu przed zakupem kredytów, wybieranie renomowanych dostawców oraz upewnienie się, że jednostki zostaną oficjalnie umorzone w rejestrze, by uniknąć podwójnego liczenia redukcji. Warto zwracać uwagę na standardy certyfikacji – na rynku globalnym najpowszechniejsze to m.in. Verified Carbon Standard (VCS) organizacji Verra oraz Gold Standard, które wymagają, by projekty były dodatkowe (tzn. redukcje nie nastąpiłyby bez naszego finansowania), mierzalne, trwałe i zweryfikowane niezależnie.

  5. Monitorowanie i certyfikacja: Wiarygodność offsetów jest zapewniana poprzez monitoring i audyt projektów przez niezależne organizacje. Uznane programy certyfikujące, takie jak wspomniane Verra VCS, Gold Standard czy np. Climate Action Reserve, sprawdzają czy projekt faktycznie redukuje lub pochłania deklarowaną ilość CO₂. Po zakupie kredytów firma otrzymuje certyfikat potwierdzający kompensację określonej liczby ton emisji – co może być następnie wykorzystane w raportowaniu celów klimatycznych czy komunikacji marketingowej (np. ogłoszenie produktu lub działalności jako neutralnej węglowo, zgodnie z określonym standardem).

 

Korzyści z wykorzystania offsetów w strategii firmy

Włączenie offsetów węglowych w strategię dekarbonizacji może przynieść przedsiębiorstwu szereg wymiernych korzyści. Poniżej przedstawiono najważniejsze z nich:

Neutralizacja emisji trudnych do uniknięcia: Offsety pozwalają skompensować emisje, których eliminacja jest obecnie technologicznie niemożliwa lub bardzo kosztowna. W wielu sektorach (np. lotnictwo, transport morski, przemysł cementowy) nie da się na razie zejść do zera emisji – finansując projekty offsetowe firma może osiągnąć cele neutralności klimatycznej pomimo istnienia tych nieusuwalnych emisji. Dzięki kompensacji przedsiębiorstwo może szybciej deklarować redukcję netto swojego śladu węglowego, zamiast czekać wiele lat na przełomowe rozwiązania techniczne.

Poprawa wizerunku i spełnienie oczekiwań interesariuszy: Angażowanie się w inicjatywy kompensacyjne wzmacnia wizerunek firmy jako odpowiedzialnej środowiskowo. Klienci, inwestorzy oraz partnerzy biznesowi coraz częściej oczekują od firm realnych działań na rzecz klimatu – osiąganie neutralności węglowej (np. dla produktów lub całej działalności) jest postrzegane bardzo pozytywnie. Firma stosująca offsety sygnalizuje, że bierze odpowiedzialność za swój wpływ na klimat, co może przekładać się na przewagę konkurencyjną na rynku. W dobie rosnącej świadomości ekologicznej konsumenci chętniej wybierają marki zaangażowane w zrównoważony rozwój, a inwestorzy włączają wyniki ESG (Environmental, Social, Governance) do swoich decyzji – transparentne korzystanie z offsetów może więc zwiększyć atrakcyjność spółki dla inwestorów i klientów.

Spełnienie regulacji i wymagań rynkowych: W niektórych jurysdykcjach offsety stanowią element formalnych regulacji lub programów. Przykładowo, globalnie sektor lotniczy wdraża system CORSIA, który wymaga od linii lotniczych kompensowania przyrostu emisji z lotów międzynarodowych po 2020 roku. Również systemy handlu emisjami (ETS) początkowo dopuszczały użycie kredytów z projektów redukcyjnych – w ramach EU ETS do 2020 r. firmy mogły wykorzystać ograniczoną pulę jednostek z projektów CDM/JI jako uzupełnienie swoich limitów. Obecnie w UE dąży się do standaryzacji dobrowolnych offsetów, m.in. poprzez unijne ramy certyfikacji (o czym dalej). Niezależnie od regulacji prawnych, wiele inicjatyw branżowych i dobrowolnych zobowiązań (np. Science Based Targets, Race to Zero) dopuszcza kompensację jako element strategii klimatycznej. Firma korzystająca z offsetów może zatem łatwiej sprostać pojawiającym się wymogom rynkowym i prawnym dotyczącym redukcji emisji, a nawet wyprzedzić regulacje, przygotowując się na ewentualne przyszłe obciążenia związane z emisjami (np. podatki węglowe, standardy neutralności dla dostawców itp.).

Niższe koszty osiągania celów klimatycznych: W krótkim okresie zakup offsetów bywa relatywnie tańszym rozwiązaniem w porównaniu z inwestycjami koniecznymi do eliminacji każdej tony CO₂ wewnątrz firmy. Niektóre źródła emisji wymagają bardzo kosztownych modernizacji lub wręcz zmiany całego modelu biznesowego, co może być rozłożone w czasie. Tymczasem cena wielu kredytów węglowych jest niższa niż koszt uniknięcia emisji „u źródła” – w zależności od rodzaju projektu offsetowego waha się od ok. 10 do nawet 100 USD za tonę, ale często projekty naturalne (np. sadzenie lasów) czy w krajach rozwijających się są na dolnym poziomie tego przedziału. W porównaniu do wydatków na zaawansowane technologie niskoemisyjne, kompensacja bywa więc bardziej opłacalna w krótkim horyzoncie czasowym. Pozwala to firmom redukować swój netto wpływ na klimat od razu, nie czekając na pełne wdrożenie drogich rozwiązań – oczywiście przy założeniu, że równolegle odkłada się środki i planuje realne inwestycje redukcyjne.

Dodatkowe korzyści środowiskowe i społeczne (co-benefits): Wiele projektów offsetowych przynosi współkorzyści, wykraczające poza samą redukcję CO₂. Na przykład projekty ochrony lasów nie tylko pochłaniają dwutlenek węgla, ale także chronią bioróżnorodność, zapobiegają degradacji gleb i regulują obieg wody. Z kolei inicjatywy czystej energii i efektywności często poprawiają warunki życia lokalnych społeczności – zapewniają dostęp do energii elektrycznej z OZE, tworzą miejsca pracy, poprawiają jakość powietrza czy zwiększają świadomość ekologiczną. Dla firmy finansującej takie projekty jest to szansa na realizację celów z zakresu CSR (społecznej odpowiedzialności biznesu) i budowanie pozytywnego wpływu w regionach, w których prowadzone są projekty. Te dodatkowe efekty wzmacniają przekaz marketingowy – firma może komunikować, że nie tylko neutralizuje swoje emisje, ale też np. wspiera rozwój społeczny czy ochronę zagrożonych gatunków, co further wzmacnia jej wizerunek.

Wkład w globalne cele klimatyczne: Korzystając z offsetów, przedsiębiorstwa dokładają swoją cegiełkę do realizacji międzynarodowych porozumień klimatycznych, takich jak Porozumienie Paryskie oraz krajowych celów polityki klimatycznej. Kompensacja emisji jest uznawana za jeden z elementów drogi do neutralności klimatycznej 2050, stanowiąc uzupełnienie działań redukcyjnych tam, gdzie emisje są trudne do całkowitego wyeliminowania. Firmy angażujące się w wysokiej jakości offsety mogą wykazać, że ich strategia jest zgodna z globalnym wysiłkiem na rzecz ograniczenia ocieplenia – co jest coraz częściej analizowane przez inwestorów i interesariuszy instytucjonalnych. Innymi słowy, offsety umożliwiają skuteczniejsze i szybsze osiąganie celów „net-zero”, co ma znaczenie zarówno dla klimatu, jak i dla pozycji konkurencyjnej firmy w przyszłości niskoemisyjnej gospodarki.

Przykłady zastosowania offsetów przez przedsiębiorstwa

Rynek dobrowolnych offsetów dynamicznie się rozwija, a wiele wiodących firm już teraz inwestuje w kompensacje węglowe jako część swoich strategii. Oto kilka przykładów ilustrujących praktyki rynkowe znanych przedsiębiorstw:

Amazon: Gigant e-commerce zobowiązał się do osiągnięcia neutralności węglowej do 2040 roku (inicjatywa The Climate Pledge). W tym celu Amazon finansuje liczne projekty kompensacyjne, w tym zalesianie na dużą skalę oraz rozwój odnawialnych źródeł energii na świecie. Działania te mają zrównoważyć emisje powstałe w globalnej sieci logistycznej firmy.

Microsoft: Firma technologiczna Microsoft planuje do 2030 r. stać się węglowo negatywna, czyli usuwać z atmosfery więcej CO₂ niż wynoszą jej emisje. Realizuje to poprzez inwestycje w projekty usuwania dwutlenku węgla (m.in. technologie CCS) oraz w zieloną energię, kompensując emisje nie tylko własne, ale i historyczne. Microsoft współpracuje również z uznanymi organizacjami certyfikującymi offsety, dbając o wysoką wiarygodność kompensacji.

Delta Air Lines: Przedstawiciel branży lotniczej, Delta, zainwestował setki milionów dolarów w zakup offsetów węglowych, aby skompensować emisje związane z działalnością lotniczą. Linie te finansują np. projekty ochrony lasów tropikalnych w Ameryce Południowej – lasy te pochłaniają znaczne ilości CO₂, a jednocześnie ich ochrona wspiera zachowanie bioróżnorodności. Delta dąży do tego, by wszystkie jej loty miały zneutralizowany ślad węglowy.

Shell: Koncern energetyczny Shell w ramach strategii „Powering Progress” zaplanował osiągnięcie zerowych emisji netto do 2050 r. Jednym z elementów tej strategii jest wykorzystanie naturalnych offsetów – Shell inwestuje w projekty odtwarzania i ochrony ekosystemów leśnych, a ponadto oferuje klientom detalicznym paliwa oznaczone jako neutralne węglowo. Oznacza to, że emisje powstałe przy spaleniu zakupionego paliwa są kompensowane przez Shell właśnie poprzez projekty zalesiania i ochrony lasów.

Wyzwania, regulacje i najlepsze praktyki offsetowe

Choć korzyści z offsetów są znaczące, ważne jest świadome i odpowiedzialne podejście do ich stosowania. Pojawiające się wątpliwości co do jakości niektórych kredytów węglowych sprawiły, że firmy muszą szczególnie dbać o wiarygodność swoich kompensacji, aby nie narazić się na zarzuty greenwashingu (pozorowanych działań proekologicznych). Eksperci podkreślają, że offsetowanie przyniesie realne korzyści klimatowi i reputacji firmy tylko wtedy, gdy jest realizowane w przemyślany sposób, jako część szerszego ambitnego planu redukcji emisji. Poniżej omówiono kluczowe wyzwania i nowe regulacje kształtujące rynek offsetów, wraz z zasadami dobrych praktyk:

  • Jakość i dodatkowość projektów: Nie wszystkie offsety są równej wartości dla klimatu. Firma powinna upewnić się, że finansowane projekty rzeczywiście dostarczają dodatkową redukcję emisji (tzn. bez inwestycji projekt by nie zaistniał lub nie ograniczyłby CO₂) oraz że redukcje są trwałe. Przykładowo, sadzenie lasu daje korzyść tylko wtedy, gdy las będzie istniał przez dziesięciolecia – jeśli drzewa zostaną wycięte po kilku latach, efekt znika. Dlatego tak ważne jest wybieranie projektów certyfikowanych i monitorowanych w długim horyzoncie. Dobre projekty powinny także unikać negatywnych skutków ubocznych (np. dla lokalnych społeczności) i nie mogą być podwójnie liczone (jeden kredyt użyty tylko raz). Kierowanie się uznanymi standardami jakości zapewnia spełnienie tych kryteriów.
  • Priorytet redukcji u źródła: Jak już wspomniano, standardy typu SBTi wymagają, by offsety dotyczyły wyłącznie emisji rezydualnych – czyli pozostałych po wdrożeniu wszystkich wykonalnych kroków redukcyjnych. Firma powinna zatem regularnie aktualizować swoją strategię redukcji emisji i traktować kompensację jako ostatni krok. Taka hierarchia działań zwiększa wiarygodność strategii klimatycznej. Organizacje weryfikujące cele klimatyczne (jak SBTi) nie uznają zakupu offsetów za równoważny redukcji – firma nie może np. kupić kredytów i twierdzić, że w ten sposób spełniła jakiś procent swojego celu redukcji o X% do 2030. Redukcje i kompensacje są rozliczane osobno: redukcja zmniejsza emisje własne, a kompensacja zmniejsza emisje netto. Menedżerowie powinni być świadomi tej różnicy i odpowiednio komunikować swoje postępy (np. „zredukowaliśmy emisje o 30%, a pozostałe 70% netto skompensowaliśmy wysokiej jakości offsetami” – zamiast sugerować, że cała redukcja wynika z własnych działań).
  • Nowe regulacje i standardy UE: W odpowiedzi na rosnącą popularność offsetów i potrzebę zapewnienia ich wiarygodności, Unia Europejska rozpoczęła tworzenie wspólnych ram prawnych dla rynku kompensacji. W listopadzie 2024 r. Rada UE zatwierdziła pierwsze ogólnoeuropejskie ramy certyfikacji usuwania dwutlenku węgla (Carbon Removal Certification Framework). To nowe rozporządzenie ma na celu ujednolicenie standardów jakości projektów pochłaniających CO₂ i redukujących emisje (np. w rolnictwie węglowym, technologii CCS, zalesianiu) na terenie UE. System certyfikacji będzie początkowo dobrowolny, ale ustanowi jednolite kryteria monitorowania, raportowania i weryfikacji, co docelowo zwiększy zaufanie do jednostek offsetowych powstających w Europie. Pierwsze certyfikaty tego systemu spodziewane są około 2026 roku. Dla firm oznacza to możliwość korzystania z kredytów o porównywalnej jakości i uznawalności w całej UE, co ułatwi rozliczanie celów klimatycznych w różnych krajach.
  • Ograniczenia w komunikacji i greenwashing: Równolegle UE pracuje nad przepisami przeciwko greenwashingowi, które wpłyną na sposób deklarowania neutralności węglowej produktów i firm. Planowana dyrektywa w sprawie tzw. „zielonych oświadczeń” (Green Claims Directive) zakłada, że firmy nie będą mogły swobodnie reklamować swoich produktów jako „neutralne klimatycznie” czy „zeroemisyjne” wyłącznie w oparciu o zakup offsetów. Parlament Europejski opowiedział się za zakazem oznaczania produktów jako „carbon neutral”, jeśli opiera się to tylko na kompensacji emisji. Przedsiębiorstwa będą musiały wykazać realne postępy w dekarbonizacji oraz transparentnie informować, jaka część emisji została zredukowana u źródła, a jaka skompensowana, wraz z dowodami na jakość tych offsetów. Innymi słowy, marketingowe hasła muszą być poparte wiarygodnymi danymi – np. jeśli firma deklaruje neutralność, będzie musiała udostępnić informacje o swoim śladzie węglowym, działaniach redukcyjnych i użytych kredytach węglowych. Te regulacje mają wejść w życie w najbliższych latach i z pewnością skłonią firmy do jeszcze większej dbałości o przejrzystość i rzetelność działań kompensacyjnych.
  • Długoterminowa strategia klimatyczna: Najlepsze efekty uzyskują firmy, które traktują offsety jako element długofalowej strategii transformacji w kierunku gospodarki niskoemisyjnej. Oznacza to planowanie z wyprzedzeniem – np. stopniowe zwiększanie udziału redukcji własnych, inwestowanie w innowacje obniżające emisje, a jednocześnie wspieranie offsetów o rosnącej jakości (coraz więcej projektów carbon removal wraz z rozwojem technologii). Firmy te często ustanawiają wewnętrzne ceny węgla (opłaty za emisje CO₂ przypisywane działom wewnętrznym), z których fundusz przeznaczany jest na projekty redukcji i kompensacji. Taka praktyka, stosowana m.in. przez Microsoft czy Walt Disney Company, integruje koszt emisji w decyzjach biznesowych i zapewnia stałe finansowanie działań klimatycznych. Dzięki temu offsety nie są ad-hoc jednorazowym zakupem, lecz częścią spójnego planu osiągnięcia zerowego śladu węglowego.

Podsumowanie

Offsety węglowe stanowią dziś ważne narzędzie w zestawie środków służących dekarbonizacji przedsiębiorstw. Pozwalają firmom neutralizować swój wpływ klimatyczny tu i teraz – co jest istotne zarówno z punktu widzenia globalnej walki ze zmianą klimatu, jak i rosnących oczekiwań rynku. Dla menedżerów oznacza to możliwość szybszego osiągnięcia deklarowanych celów (np. neutralności klimatycznej), wzmocnienia wizerunku marki oraz utrzymania zgodności z pojawiającymi się normami i regulacjami. Zastosowane właściwie – tj. w powiązaniu z maksymalną redukcją emisji, wyborem wysokiej jakości projektów i pełną transparentnością – offsety węglowe przynoszą obopólną korzyść: środowisku (realne ograniczenie koncentracji CO₂ w atmosferze) oraz biznesowi (zabezpieczenie pozycji firmy w transformującej się, niskoemisyjnej gospodarce, a także uznanie ze strony klientów i inwestorów).

W obliczu wyzwań klimatycznych żadna organizacja nie powinna jednak traktować kompensacji jako prostego rozwiązania zastępczego. Przyszłość należy do tych firm, które odważnie redukują własne emisje, a offsety stosują jako dopełnienie strategii – budując przy tym wartość dodaną poprzez wspieranie zrównoważonych projektów na całym świecie. Dzięki takiemu podejściu przedsiębiorstwa mogą stać się liderami zmiany i jednocześnie czerpać z tego liczne biznesowe korzyści, od innowacji po lepsze relacje z otoczeniem. Offsety węglowe, odpowiednio użyte, są więc nie tylko kompensacją emisji, ale i inwestycją w przyszłość firmy i planety.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Czym są offsety węglowe i jak działają?
Offsety węglowe to certyfikaty potwierdzające redukcję lub pochłonięcie CO₂ poza firmą, służące do kompensacji własnych emisji.

Czy offsety węglowe są legalne w UE?
Tak, są stosowane na rynku dobrowolnym, a UE pracuje nad wspólnym systemem certyfikacji (Carbon Removal Certification Framework).

Jakie są najpopularniejsze standardy offsetowe?
Verified Carbon Standard (Verra), Gold Standard, Climate Action Reserve.

Czy offsety mogą zastąpić redukcję emisji?
Nie. Zgodnie z najlepszymi praktykami, offsety powinny kompensować jedynie emisje rezydualne - po wdrożeniu redukcji u źródła.

Ile kosztuje kredyt węglowy?
Od około 10 do 100 USD za tonę CO₂, w zależności od projektu, lokalizacji i standardu.

Chcesz dowiedzieć się, jak offsety mogą pomóc Twojej firmie osiągnąć neutralność klimatyczną? Skontaktuj się z nami tutaj.